HIẾN PHÁP LÀ GI?
Hiến pháp là một phần quan
trọng của nhà nước pháp quyền. Nhà nước pháp quyền là một nhà nước hợp hiến,
chính quyền nhà nước được thành lập thông qua những cuộc bầu cử chân chính và
có sự giới hạn quyền lực nhà nước, với mục tiêu bảo vệ quyền con người. Ở bài đăng
này, tôi xin nói sâu về khái niệm Hiến pháp nhằm hiểu rõ hơn về
Hiến pháp.
Hiến Pháp ở
một số nước còn gọi là Luật Cơ Bản, hay còn được gọi là Luật Gốc, Luật Mẹ là
một đạo luật cơ bản và có giá trị pháp lý cao nhất của một quốc gia, luật của
tất cả các luật. Trên thế giới có rất nhiều định nghĩa khác nhau về Hiến pháp.
Danh từ Hiến
Pháp của chúng ta có cùng nghĩa với Constitution Pháp ngữ và Anh ngữ. Từ ngữ
vừa kể phát xuất từ danh từ La Tinh Constitutio (thiết lập, xây dựng instituere
và đặt nền tảng, fundamentum ponere).
Chúng ta dùng
danh từ Constittutio của La Ngữ để nói lên Hiến Pháp là một văn kiện nền tảng,
trên đó một quốc gia tương lai sẽ được xây dựng.
GS G. Sartori
đưa ra định nghĩa về Hiến Pháp như sau:
"Hiến
Pháp được người dân Tây Âu luôn luôn hiểu đồng nghĩa với một văn bản bảo chứng
(garantismo). Ở Tây Âu, người dân đòi buộc phải có Hiến Pháp nếu muốn thiết lập
Quốc Gia. Hiến Pháp đối với họ là một văn bản luật pháp nền tảng, hay một loạt
các nguyên tắc cơ bản, thể hiện một thể chế tổ chức quốc gia, nhằm giới hạn mọi
cách xử dụng quyền hành tự tung tự tác tùy hỷ và bảo đảm một chính quyền có
giới hạn".(Giovanni Sartori, Elementi di teoria politica, III ed.,
Bologna, Il Mulino, 1995,18).
Trên thực tế,
trong lịch sử danh từ Constitutio không phải luôn luôn có ý nghĩa là “văn bản
bảo chứng ” như ý hướng của chúng ta đương thời.
Năm 82 trước Thiên Chúa Giáng Sinh, Silla, một nhà lãnh đạo đế quốc Roma được gọi là “Dictator Reipublicae constituendae ” (nhà thống lãnh toàn quyền, nhà độc tài, để thiết lập Quốc Gia Roma (nước Cộng Hòa Roma).
Năm 82 trước Thiên Chúa Giáng Sinh, Silla, một nhà lãnh đạo đế quốc Roma được gọi là “Dictator Reipublicae constituendae ” (nhà thống lãnh toàn quyền, nhà độc tài, để thiết lập Quốc Gia Roma (nước Cộng Hòa Roma).
Năm 27
trước Công Nguyên (TCN), Hoàng Đế Caesar Augustus được trao cho trọn quyền để
thiết lập quốc gia “ ...Reipublicae constituendae ”.
Trong bộ luật
Roma, “Constitutio và Constitutiones” có nghĩa là “ Edicta và Decreta ” (Chiếu
chỉ và Sắc Lệnh) của Hoàng Đế Roma ban ra.
Và trong nhiều
tác phẩm của Cicero, chúng ta tìm được ý nghĩa của “Constitutio” là “hình thức,
khuôn mẩu để thiết lập thành phố ”( Cicero, De Republica, I, 45,69).
Trong suốt
thời Trung Cổ dấu vết của “Constitutio” mất đi biền biệt. Mãi đến thế kỷ 18
danh từ Hiến Pháp “Constitution” mới được Hoa Kỳ đưa trở lại trên đài vinh
quang với Hiến Pháp Philadelphia 1787 và từ đó đến nay là từ ngữ đồng nhất cho
các nước Tây Âu để nói lên Hiến Pháp là “Văn Kiện Nền Tảng của Quốc Gia”. F.A.
Hayek cho đó là sự đóng góp quý báu của Hoa Kỳ cho thể chế dân chủ ( F.A.
Hayek, The Constitution of Liberty, London, Routledge & Kegan, 1960,12)
Bản Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Quyền Công Dân Cách Mạng Pháp 1789 cũng xác định một cách rõ ràng:
Bản Tuyên Ngôn Nhân Quyền và Quyền Công Dân Cách Mạng Pháp 1789 cũng xác định một cách rõ ràng:
“Một xã hội
trong đó các quyền (của người dân) không được bảo đảm và quyền hành không được
phân chia tách biệt một cách xác định, xã hội đó không có Hiến Pháp” (Điều 6).
Ở phía bên kia
bờ đại dương, T. Paine cũng nói lên tính cách thiết yếu của Hiến Pháp là bảo
đảm quyền của người dân đối với chính quyền:
“Một Chính phủ
không có Hiến Pháp cũng như quyền lực không có (không bị) quyền hạn (kiểm
soát), (power without right) ” (T. Paine, Rights of Man, C. IV. On
Constitutions , in basic Writings, New York, Wiley Books Co., 1942, 117).
Nếu trong bài
nói về Quốc Hội chúng ta đã xác định rằng Anh quốc là quốc gia đã có phần đóng
góp lớn lao vào việc hình thành thể chế Quốc Hội hiện đại, qua những điều kiện
mà người Anh đã đặt được điều kiện với Vua “Nhà Vua ở trong Quốc Hội”, thì trái
lại đối với Hiến Pháp hiện đại của chúng ta Anh Quốc không phải là quốc gia có
công trạng đáng kể.
Trong khi Hoa
Kỳ, Pháp và các Quốc Gia Hiến Pháp trị của Âu Châu coi Hiến Pháp là những đạo
luật hoặc nguyên tắc nền tảng (normes et principes) để bảo vệ người dân, đối
đầu với chính quyền bằng những thành ngữ “Chính quyền không được…”, thì Anh
quốc không viết ra Hiến Pháp một cách rõ ràng để bắt buộc chính quyền.
Nói như vậy
không có nghĩa là người Anh không có Hiến Pháp. Có lẽ chúng ta nên nói là ngưới
Anh không viết ra Hiến Pháp thành văn bản duy nhất làm nền tảng cho cuộc sống
quốc gia như Hoa Kỳ hay các quốc gia Âu Châu khác thì đúng hơn. Bởi lẽ các văn
kiện chúng ta đã có địp đọc qua khi chúng ta bàn đến Quốc Hội, mỗi văn kiện đòi
hỏi quyền của người Anh là những điều khoản của Hiến Pháp Hoa Kỳ, Pháp, Đức hay
Ý được tách rời ra ( Magna Carta, Confirmations Acts 1610-1628, Habeas Corpus
Act 1679, Bill of Rights , Mutiny Act 1689, Mutiny Act 1689, Toleration Act
1689, Act of settlement 1701..).
Người Anh
không viết ra hết trên giấy trắng mực đen những gì họ muốn quốc gia họ thực
thiện vì họ tin vào giá trị của luật lệ và sự thành tín đối với nhau.
Trái lại những
quốc gia Âu Châu khác, với kinh nghiệm ê chề máu và nước mắt đối với các chế độ
độc tài của các bạo chúa trong quá khứ, họ chỉ có thể an tâm nếu có được một
Hiến Pháp “viết ra một cách đằng tả ” bảo đảm cho họ. Dù sao, tin vào “Rule of
Law” của người Anh và sự thành tín hay vào Hiến Pháp bằng giấy trắng mực đen
cũng cùng nói lên một mục đích:
“Hiến Pháp là
một văn kiện bảo chứng... nhằm giới hạn mọi cách hành xử quyền hành tự tung tự
tác tùy hỷ và bảo đảm một chính quyền có giới hạn” (G. Sartori, op.cit., id.)
Hiến pháp là đạo luật cơ bản
của một quốc gia quy định về những quan hệ xã hội liên quan đến việc tổ chức bộ
máy nhà nước. Hiến pháp là một văn bản tổ chức đời sống chính trị của một đất
nước. Hiến pháp điều chỉnh những quan hệ xã hội rường cột của đất nước, đặt nền
tảng pháp lý cho một quốc gia. Do đó Hiến pháp là cơ sở của hệ thống pháp luật
của nhà nước. Hiến pháp có hiệu lực pháp lý cao nhất, mọi văn bản pháp luật
phải phù hợp với Hiến pháp, không được mâu thuẫn với Hiến pháp.
Theo GS-TS Cao Huy Thuần, Hiến
Pháp là một văn bản không phải của chính quyền mà là của dân chúng tạo ra một
chính quyền. Và một chính quyền không có Hiến Pháp là một chính quyền không có
luật.
Hiến pháp là một hệ thống quy định những nguyên tắc chính trị căn bản và thiết lập kiến trúc,
thủ tục, quyền hạn và trách nhiệm của một chính quyền. Nhiều Hiến pháp cũng bảo
đảm các quyền nhất định của nhân dân. Các thực thể phi chính trị, dù hợp thể
hay không, cũng có hiến pháp. Các thực thể này gồm các đoàn thể và các hội tình
nguyện.
Hiến pháp là đạo luật cơ bản
nhất của một nhà nước, nó thể hiện ý chí và nguyện vọng của tuyệt đại đa số
nhân dân tồn tại ở trong hoặc ngoài nhà nước đó, nhưng vẫn là nhân dân thuộc
nhà nước đó.
Hiến pháp là một tập hợp các nguyên tắc cơ bản hoặc tiền lệ theo đó điều
chỉnh và thành lập một bộ máy nhà nước. Những quy tắc cùng nhau tạo nên, cấu thành những thực thể. Khi những nguyên tắc này được viết ra thành một tài liệu duy nhất,
hoặc thiết lập các văn bản quy phạm pháp luật, các văn bản đó có thể nói là
hiện thân của một bản hiến pháp; nếu chúng được viết ra trong
một tài liệu toàn diện duy nhất, nó được cho là hiện thân của một hệ thống hóa hiến pháp.
Theo một định nghĩa khác được
đăng trên trang:http://www.teara.govt.nz/en/constitution/page-1 được ghi bằng tiếng Anh, dịch nghĩa:
Hiến pháp của một quốc gia là tập hợp các quy
tắc chi phối như thế nào một chính phủ có thể thực thi quyền lực công
cộng. Một hiến pháp xác định ai hoặc tổ chức phải thực hiện quyền lực và
làm thế nào họ nên làm điều đó. Chính quyền thường là lực lượng cưỡng chế
mạnh nhất trong một quốc gia, do đó, các quy tắc về cách chính phủ nên thực
hiện quyền lực là rất quan trọng.
Trong một nền dân chủ, mục đích
của hiến pháp là để ngăn ngừa chính phủ lạm dụng quyền lực của mình trên dân
của một quốc gia, và để đảm bảo rằng các chính phủ thực hiện sức mạnh của mình
như những người muốn. Điều này có thể phức tạp, như những người khác sẽ
không đồng ý như thế nào một chính phủ nên thực hiện quyền lực của mình.